Operatör Nedir?
Daha önce hiç operatör olarak adlandırılan biriyle karşılaştınız mı? Örneğin, bilgisayar operatörü veya makine operatörü ne iş yapar? Ya da normal doktor ile operatör doktor ünvanları arasındaki fark nedir? Biraz düşündüğümüzde, bu kişinin bir işi yönetmek, belirli işlemleri gerçekleştirmek ve çalıştırmaktan sorumlu olduğunu söyleyebiliriz.
Şimdi bu fikri biraz daha genişletelim: Matematikte operatör kelimesini hiç duydunuz mu?
Muhtemelen aklınıza toplama (+), çıkarma (-), çarpma (×), bölme (/) ve eşittir (=) gibi matematiksel işaretler gelecektir. Peki bunların neden “operatör” olarak adlandırıldığını düşündünüz mü?
Şimdi bu iki farklı kullanım arasındaki benzerliği keşfedelim:
📌 Genel anlamda operatör, bir makineyi veya sistemi çalıştıran, yöneten kişidir.
📌 Matematik ve bilgisayarda kullanılan operatörler ise sayılar üzerinde işlemler yaparak onları yöneten sembollerdir.
Yani, bilgisayar operatörü bilgisayarı yönetir ve işler, matematiksel operatörler ise sayılarla işlem yaparak onları yönetir. İşte bu yüzden her ikisine de operatör adı verilir.
Bu bağlantıyı kurarak operatör kelimesinin farklı alanlardaki ortak anlamını daha iyi kavrayabiliriz. Şimdi, matematikte ve bilgisayar bilimlerinde operatörlerin nasıl kullanıldığına daha yakından bakalım!
Matematik ve bilgisayar bilimlerinde kullanılan operatörler 3 başlıkta incelenir. Bunlar matematiksel işlemlerde kullanılan “Aritmetiksel Opreatörler”, karar verme süreçlerinde kullanılan “Mantıksal Operatörler” ve başka değerlerle kıyaslama yaparken kullanılan “Karşılaştırma Operatörleri” ‘dir.
Aritmetiksel Operatörler
Programlama yaparken matematiksel işlemlere sıkça başvurulmaktadır. Bu işlemleri yaparken temel dört işlem operatörleri Toplama (+), Çıkarma (-), Çarpma (*), Bölme (/) ‘nin yanında bir de bir sayının başka bir sayıya bölümünden kalanı bulmamıza yarayan Mod (%) operatörü de aritmetiksel operatörlere dahildir.
| Operatör | Operatörün Anlamı | Örnek Kullanım | Sonuç |
|---|---|---|---|
| + | Toplama | 8+4 | 12 |
| – | Çıkarma | 9-3 | 6 |
| * | Çarpma | 7*5 | 35 |
| / | Bölme | 6/2 | 3 |
| % | Mod (Kalanı Bulma) | 13%4 | 1 |
Peki sizce aşağıdaki işlemlerde noktalı yerlere hangi aritmetiksel operatörler gelmelidir?
| 1. Sayı | Operatör | 2. Sayı | Sonuç |
|---|---|---|---|
| 7 | ……… | 3 | 10 |
| 16 | ……… | 4 | 4 |
| 23 | ……… | 5 | 3 |
| 8 | ……… | 3 | 24 |
| 14 | ……… | 7 | 7 |
Mantıksal Operatörler
Günlük hayatta kararlar alırken “ve”, “veya”, “değil” gibi kelimeler kullanırız. Bilgisayarlar da benzer mantıkla çalışır ve karar verme süreçlerinde mantıksal operatörlerden faydalanır.
| Operatör | Anlamı | Örnek | Sonuç |
|---|---|---|---|
| VE (AND) | Sonucun doğru olması için tüm koşulların doğru olması gerekir. | 5>3 VE 7<9 | Doğru |
| VEYA (OR) | Koşullardan en az biri doğruysa sonuç doğrudur. | 4<8 VEYA 2>6 | Doğru |
| DEĞİL (NOT) | Bir durumun tam tersini ifade eder. | DEĞİL 13 < 10 | Doğru |
Peki sizce aşağıdaki işlemlerde noktalı yerlere hangi mantıksal operatörler gelmelidir?
| Boş yerlere hangi operatör gelmelidir? |
|---|
| Elif, ödevlerini tamamladı ………. derse katıldıysa ekstra puan alır. |
| Hava açık ………. ise, şemsiyeni yanına al. |
| Eğer hava güzelse ………. işlerim erken biterse bugün dışarı çıkacağım. |
| Sıcaklık 30 derecenin üzerinde ………. güneşli ise denize gidebiliriz. |
| Telefonun bataryası boş ………. ise bana ulaşabilirsin. |
| Kitap alabilmek için öğrenci kartın olmalı ………. öğretmen onayı almalısın. |
Sizce aşağıdaki görselde A kulübesinden B kulübesine gidebilmek için hangi köprülerin kapalı olması gerekir? (VE, VEYA, DEĞİL operatörlerini kullanarak yanıtlayınız!)
Karşılaştırma Operatörleri
Programlama yaparken sıklıkla kullanılan operatör türlerinden bir diğeri ise karşılaştırma operatörleridir. Bu operatörler bir değeri, başka bir değerle kıyaslamak için kullanılır. Büyüktür (>), Küçüktür (<), Büyük veya Eşit (>=), Küçük veya Eşit (<=), Eşittir (=) ve Eşit Değildir (!=) operatörleri, karşılaştırma operatörleridir.
| Operatör | Anlamı | Örnek | Sonuç |
|---|---|---|---|
| > | Büyüktür | 4 > 1 | Doğru |
| < | Küçüktür | 2 < 8 | Doğru |
| >= | Büyük veya Eşit | 7>=6 | Doğru |
| <= | Küçük veya Eşit | 5<=5 | Doğru |
| = | Eşittir | 9==9 | Doğru |
| != | Eşit Değil | 3!=10 | Doğru |
Peki sizce aşağıdaki noktalı yerlere karşılaştırma operatörlerinden hangileri gelmelidir?
| Boş yerlere hangi operatör gelmelidir? |
|---|
| Ahmet’ in yaşı 17′ den ………. ise ehliyet alabilir. |
| Suyun derecesi 100 dereceye ……….. olduğunda kaynar. |
| Orhan’ ın not ortalaması 50′ den ……… ise dersi geçemez. |
| Futbol maçında topun oyunda kalma süresi 90’a ………… ise maç bitmez. |
| Elif’in yaşı 12’den ………. veya ……….. ise gençler kategorisine alınır. |
| Bir paketin ağırlığı 5 kg’a ……….. veya ……….. ise kargo bedavadır. |
Operatörlerde İşlem Önceliği
Matematikte ve bilgisayar programlamada işlemlerin belirli bir sırası vardır. İşlem sırası, hangi işlemin önce yapılacağını belirleyen kurallardır. Önceliği yüksek olan işlemler önce yapılır, düşük öncelikli işlemler ise daha sonra gerçekleşir. Bu kurallar, işlemlerin her zaman doğru şekilde yapılmasını sağlar.
| Öncelik Sırası | Operatör(ler) | Açıklama |
|---|---|---|
| 1 (En Yüksek) | () | Parantez (Önceliği değiştirmek için) |
| 2 | *, /, % | Çarpma, Bölme, Mod Alma |
| 3 | +, - | Toplama ve Çıkarma |
| 4 | <, <=, >, >=, ==, != | Karşılaştırma Operatörleri |
| 5 | DEĞİL (NOT) | Mantıksal DEĞİL |
| 6 | VE (AND) | Mantıksal VE |
| 7 (En Düşük) | VEYA (OR) | Mantıksal VEYA |
- Parantezler, her zaman önceliklidir ve işlem sırasını değiştirmek için kullanılır.
- Aritmetik operatörler, karşılaştırma ve mantıksal operatörlerden önce işlenir.
- Karşılaştırma operatörleri, iki değeri kıyaslar ve
Doğru (True)veyaYanlış (False)döndürür. - Mantıksal DEĞİL (
not) operatörü, VE (and) ve VEYA (or) operatörlerinden önce değerlendirilir.
Sonuç
Matematiksel ve mantıksal operatörler, sadece günlük hayatta problem çözmede değil, aynı zamanda bilgisayar programlarında da kullanılır. Bu operatörleri anlamak, bilgisayar algoritmalarını ve programlarını oluştururken büyük kolaylık sağlar.
