İşletim Sistemi Nedir?

İşletim Sistemi (Operating System): Bilgisayarda çalışan tüm donanım birimlerinin ve uygulama yazılımlarının yönetimini ve denetimini sağlayarak bilgisayarı daha kolay kullanmamızı sağlayan sistem yazılımı bütünüdür.

Günümüzde işletim sistemleri sadece bilgisayar,tablet veya akıllı telefonlarda değil beyaz eşya,araba ve hatta kol saatlerimizde bile yüklü olabilmektedir.

İşletim sistemi bilgisayar üretildikten sonra yüklenir ve istenildiği zaman silinip tekrar yüklenebilir veya başka bir işletim sistemiyle değiştirilebilir.

İşletim sistemi özetle bilgisayarın donanım ve yazılımlarının yönetimini sağlayan en temel yazılımdır.İşletim sistemi olmadan bilgisayar,akıllı tahta,tablet veya akıllı telefonlarımızı kullanamayız.

En iyi işetim sistemi hangisi? öğrenmek için Tıklayınız!

İşletim Sistemi Nasıl Çalışır?

• Bilgisayar açma tuşuna bastığımız anda ilk olarak BIOS yani açılış ekranı devreye girer.
• BIOS tüm donanım birimlerini tanımladıktan sonra sabit diskten (harddisk) gelen verilerle işletim sistemi, kendini açmaya başlar.
• Açılış sırasında kendini belleğe atan işletim sistemi ekran görüntüsü ile diğer uygulamaları hazır hale getirir.
• Tüm uygulamalar hazır hale geldikten sonra kullanıcı bilgisayardaki işlemlerini yapmaya başlayabilir.

İşletim Sisteminin Görevleri

1- Grafik arayüz kontrolünü sağlamak.

Kullanıcıların bilgisayar kontrolü çok eski bilgisayarlarda komut yazarak sağlanırken günümüz bilgisayarlarında bir çok işlem kısa sürede ve daha az adımda grafik tabanlı ara yüzler sayesinde sağlanır. Örneğin; eski işletim sistemlerinde resim, video veya müzik gibi görsel ve işitsel dosyalarımızın görünürlüğü ve dinlenebilirliği oldukça kısıtlıydı.

2- Merkezi İşlem Birimini (İşlemci-CPU) yönetmek.

Bilgisayarımızı kullanırken birden fazla işlem yapabiliriz. Örneğin internette gezinirken bir yandan da müzik dinleyebiliriz. Bu iki işlemin problemsiz şekilde yapılabilmesi için işlemciye görevlerin paylaştırılması işletim sisteminin sorumluluğundadır.

3- Bellekleri yönetmek.

Bilgisayarda açtığımız her program için bellekte alan ayrılması gerekir. Bir program kapatıldığında ise o programa ayrılmış alan boşaltılır. Bunun için bellekte hangi alanın dolu hangisinin boş olduğunun belirlenmesi ve yeni açılan program veya yapılan işlemin hangi boş alana tahsis edileceği de işletim sisteminin sorumluluğundadır.

4- Donanım birimlerini yönetmek.

Bilgisayar ile donanım birimleri arasındaki veri alışverişini yönetir. Her donanım biriminin bilgisayar tarafından tanınması için gereken sürücü dosyaları bulunur. Günümüzde işletim sistemleri yüzlerce çeşit yazıcı, tarayıcı, web kamera gibi donanım birimlerine ait sürücüleri bünyesinde barındırır. Böylece kullanıcı yeni aldığı bir yazıcıyı bilgisayara taktığı zaman işletim sistemi sayesinde kolayca tanınmış olur.

5- Dosya ve klasör yönetimini sağlar.

İşletim sistemlerinin en önemli görevlerinden bir tanesi de dosyaların kayıt,silme,kopyalama ve farklı bir yere taşınmasını sağlamaktır.Grafik arayüzünün de bu işlemleri görsel olarak yapmamızda payı büyüktür. Örneğin; Eski işletim sistemlerinde “Müzikler” isminde bir klasör oluşturmak için aşağıdaki komutu yazmanız gerekirdi;

MD Müzikler

Ama günümüzde kullanılan grafik tabanlı işletim sistemlerinde farenizle sağ tıklayıp “Yeni Klasör” butonuna tıklamanız yeterli.

6- Bilgisayar sisteminin güvenliğini sağlamak.

İşletim sistemi bilgisayar sisteminde yer alan tüm donanım ve yazılımların güvenliğini sağlamada büyük rol oynar. Bilgisayara gelebilecek her hangi bir zararlı yazılım saldırısı veya elektriksel tehlike için işletim sistemi üreticileri farklı güvenlik ve uyarı sistemleri geliştirmişlerdir. Ancak bunların açıkları kötü amaçlı kişiler tarafından bulunabilmekte bilgisayarlarımızı korumada yeterli olmamaktadır. Bunun için “Gizlilik ve Güvenlik” konusunda detaylı anlatacağımız anti virüs yazılımları devreye girmektedir.

İşletim Sistemi Çeşitleri

1- Kaynağına Göre İşletim Sistemleri

Programlandığı kodların gizli ya da görünür halde oluşuna göre işletim sistemlerinin “Kapalı Kaynak Kodlu” ve “Açık Kaynak Kodlu” olarak 2 çeşidi vardır. Açık ve Kapalı kaynak kodlu yazılımlar hakkındaki yazımızı buradan okuyabilirsiniz.

a) Kapalı Kaynak Kodlu İşletim Sistemleri

Üreticisi tarafından ücretli olarak satışa çıkarılan lisanslı işletim sistemleridir. En çok kullanılanları Windows, Mac OS ve UNIX işletim sistemleridir. Bu işletim sistemlerini detaylı olarak aşağıda anlatacağız.

b) Açık Kaynak Kodlu İşletim Sistemleri

Kullanıcı tarafından her hangi bir ücret ödemeden bilgisayara yüklenebilen, üzerinde geliştirme işlemleri yapılabilen işletim sistemleridir. En çok kullanılan açık kaynak kodlu işletim sistemi Linux’tur.

Ubuntu, Debian, OpenSuse, Pardus, Chromium ve Cent OS da açık kaynak kodlu işletim sistemlerindendir. Ancak bunlar Linux’un çekirdek kodlarından geliştirilmiş işletim sistemleridir. Bu işletim sistemlerine de aşağıda detaylı olarak değineceğiz.

2- Kullanım Alanlarına Göre İşletim Sistemleri

a) Masaüstü İşletim Sistemleri

Günümüz kişisel masaüstü bilgisayarlarında kullanılan işletim sistemleridir. Masaüstü bilgisayarlarda en çok tercih edilen işletim sistemleri; Windows, Mac OS ve Linux’tur.

b) Mobil İşletim Sistemleri

Akıllı telefon, akıllı TV ve tabletlerde kullanılan işletim sistemleridir. En çok tercih edilenleri Android, İOS ve Windows Mobil’dir.

Popüler İşletim Sistemleri

Şimdi yukarıda belirttiğimiz özelliklerde en çok tercih edilen işletim sistemlerinin özelliklerine bir göz atalım.

Windows İşletim Sistemi

Microsoft firması tarafından ilk olarak MS-DOS ismiyle piyasaya sürülen daha sonra Windows adını alan ve şu an dünyada en çok kullanılan işletim sistemidir. Günümüzde en son çıkan sürümü Windows 11’dir.

Windows’un Tarihsel Gelişimi

Windows 1.0 (1985)

İlk kez NotePad ve Paint yazılımları kullanıldı.

Windows 2.0 (1987)

İlk kez Word ve Excel yazılımları kullanıldı.

Windows 3.0 (1990)

İlk kez Solitaire ve Minesweeper oyunları kullanıldı.

Windows 95 (1995)

İlk kez Başlat Menüsü, İnternet Explorer ve Görev Çubuğu kullanıldı.

Windows 98 (1998)

İlk kez Outlook ve WebTV yazılımları kullanıldı.

Windows ME (2000)

Adının sonundaki ME , “Millennium Edition” ‘un kısaltmasıdır. 2000 yılına denk geldiği için bu isim kullanılmıştır. İlk kez Media Player ve Movie Maker yazılımları kullanıldı.

Windows XP (2001)

İlk kez uzaktan erişim özelliği eklendi. Kullanıcı hesapları uygulaması kullanıldı.

Windows Vista (2007)

İlk kez gelişmiş grafikli saydam arayüz ve hızlı arama özelliği kullanıldı.

Windows 7 (2009)

İlk kez geliştirici sürümleri denendi. Gelişmiş görev çubuğu ve grafik arayüz tasarımıyla ön plana çıktı.

Windows 8 (2012)

İlk kez metro arayüzü ve online uygulama mağazası kullanıldı. Başlat menüsü devre dışı bırakıldı.

Windows 8.1 (2014)

Windows 8’de yaşanan sorunlar giderildi ve başlat menüsü tekrar geldi.

Windows 10 (2015)

İlk kez Cortana ve Microsoft Edge yazılımları kullanıldı. Birden fazla masaüstü oluşturma özelliği geldi. Metro ara yüzü ile başlat menüsü birleştirildi.

Windows 11 (2021)

Pencere köşeleri daha yuvarlak bir tasarıma kavuştu. Önceki versiyonlarda sol alt köşede yer alan “Başlat menüsü” görev çubuğunda ortaya geldi. Remote Help adı verilen uzaktan yardım desteği özelliği geldi. Kullanıcıların hangi sitelerin güvenilir ve hangilerinin tehlikeli olduğunu anlamalarına yardımcı olacak “kimlik avı koruması” geldi. Bunların yanında akıllı dosya gezgini özelliği de Windows 11 ile gelen yenilikler arasında bulunuyor.

MacOS (Apple OS X) İşletim Sistemi

Apple şirketine ait işletim sistemidir. İlk olarak 1984 yılında Machintosh adı ile piyasaya sürülmüştür. En son sürümü Mac OS Ventura’dır.

UNİX İşletim Sistemi

İlk olarak 1970 yılında C Programlama dili kullanılarak oluşturulmuş bir işletim sistemidir. Genellikle komut satırları yazılarak kullanılır. Günümüzde bir çok büyük şirket ve üniversite bilgisayarları Unix tabanlıdır.

Linux İşletim Sistemi

Adı, tasarlayıcısı olan Linus Torvalds’tan gelmektedir. İlk kez 1991 yılında adını duyurmuştur. Bir çok açık kaynak kodlu işletim sisteminin temelini oluşturan Linux virüs bulaşma ihtimali en düşük işletim sistemi olarak bilinmektedir. Güvenli ve hızlı olması sebebiyle dünyanın en güçlü 10 bilgisayarında Linux işletim sistemi kullanılmaktadır. Debian, Ubuntu ve Fedora gibi Linux dağıtımları en çok kullanılanlarıdır. Aşağıdaki resimde Ubuntu’nun masaüstü görünümüne yer verdik.

Chromium İşletim Sistemi (Chrome OS)

Chromium OS İşletim Sistemi Google şirketi tarafından piyasaya sürülen internet tabanlı bir işletim sistemidir. Linux işletim sisteminden geliştirilmiştir. Tüm dosyalarınız ve yazılımlarınız internet tabanlı olmalıdır. Dosyalar, internet tabanlı bir bulut depolama alanında tutulduğu için dünyanın en güvenli işletim sistemleri arasında gösterilir.

Pardus İşletim Sistemi

TUBİTAK tarafından “Linux” işletim sistemi temel alınarak geliştirilen milli bir işletim sistemidir. Hızlı kurulabilen, kolay kullanılabilen, çoklu dil desteği sunan bir işletim sistemidir.

Android İşletim Sistemi

Google şirketi ile farklı bir çok geliştiricinin birlikte piyasaya sürdüğü Linux tabanlı bir mobil işletim sistemidir. Son verilere göre dünyanın en çok kullanılan mobil işletim sistemidir. Günümüzde dokunmatik ekrana sahip akıllı telefon,tablet,araba,saat gibi bir çok cihazda tercih edilmektedir.

İlk çıkan sürümü 2009’da piyasaya sürülen Andrid Astro’dur. En son çıkan sürümü ise Android 12 ‘dir

İOS İşletim Sistemi

Apple firmasının Mac OS İşletim Sistemini temel alarak iPhone marka akıllı telefonlar, iPad marka tabletler ve iPod Touch için ürettiği mobil işletim sistemidir.

En son piyasaya sürülen sürümü İOS 16’dır.

Windows Phone İşletim Sistemi

Microsoft firmasının dokunmatik ekranlı cihazlar için geliştirdiği mobil işletim sistemidir. Daha önceki adı Windows Mobile olan işletim sisteminin en son sürümü Windows Phone 10 ‘ dur.

İşletim Sistemi Nasıl Kurulur?

Bilgisayarımıza bir işletim sistemi kurmadan önce dikkat etmemiz gereken bazı noktalar vardır.

İlk olarak ihtiyacımız olan işletim sisteminin hangisi olduğunu belirlememiz gerekir. Bunun için de bilgisayarımızın sistem gereksinimlerini iyi bilmemiz gerekir. Bilgisayarımızdaki donanım birimlerinin işletim sistemini çalıştırabilecek kapasitede olması önemlidir.

Örneğin; Windows 10 işletim sistemini kurmak istiyorsak en az aşağıdaki özelliklere sahip bir bilgisayarımızın olması gerekir.

Windows 10 Sistem Gereksinimleri

• İşlemci: 1 Gigahertz (Ghz),
• RAM: 32 Bit için 1 Gigabyte (GB), 64 Bit için 2 GB,
• Sabit disk Alanı: 32 Bit için 16 GB, 64 Bit için 20 GB,

Üreticisinden lisanslı bir işletim sistemi edindikten sonra bu işletim sistemini DVD veya USB Disk kullanarak bilgisayarımıza kurabiliriz.

En son işlem ise donanım birimlerimize ait sürücüleri bilgisayara kurmak ve gerekli olan uygulama yazılımlarını yüklemek.

Günümüzde işletim sistemleri çoğu donanım biriminin sürücüsünü kendinde barındırmaktadır. Ancak kullanmak istediğimiz her yazılım her işletim sisteminde çalışmamaktadır. Yüklemek istediğimiz yazılımların hangi işletim sistemi için üretildiğini bilmemiz gerekir.

En İyi İşletim Sistemi Hangisi? öğrenmek istemisiniz? İncelemek için Tıklayın!

Konu ile ilgili sunu dosyasını indirmek için Tıklayın!

Konu ile ilgili çalışma kağıdını indirmek için Tıklayın!