Ergonomi Nedir ve Çeşitleri Nelerdir?

Ergonomi Nedir?

Türkçe karşılığı “İş Bilimi” olan ergonomiye kısaca “fiziksel çevrenin insana uyumlaştırılması süreci” diyebiliriz. Günümüz endüstri çağında makine-insan arasındaki artan ilişkiler, insana uyumlu çevre, eşya, makine, ofis vs. gibi fiziksel çevre birimlerinin yaratılması çabalarını zorunlu kılıyor.

Bilgisayar başında çalışırken kullandığımız araç-gereç ve eşyalar ergonomik olmalıdır.

Öyle ki artık sadece fiziksel çevrenin ergonomisinden değil, doğrudan insanın zihnine seslenen bilgisayar yazılımları, Internet, web dizaynı vs. gibi öğelerin de insana uyumundan (Zihinsel algılama, kolay kontrol edebilme ve yönlendirebilme açısından) bahsedebiliyoruz.

Bu anlamda ergonomi, birçok bilimsel disiplinin ortak çalışma alanı olan (Başta mühendislik, mimarlık, tıp, fizyoloji, anatomi, psikoloji, sosyoloji olmak üzere) bir yaklaşımlar bütünüdür. Tüm bu bilimsel disiplinler ortaklaşa bir insana uyumlaştırılmış ideal makine-çevre sisteminin arayışı içindedirler.

Elbette ki bu arayışın temel amacı, sadece insanın kendisiyle barışık uyumlu bir çevrede yaşaması değil, en önemli üretim faktörü olan insan gücünün (ya da işgücünün) rahat, kolay ve sağlıklı bir şekilde üretim ve ekonomik faaliyetlerini sürdürebilmesini sağlayan makine, teçhizat, ofis, fabrika düzeni vs.nin yaratılması isteğidir.

Çünkü bilinmektedir ki, insanın verimli çalışması, en iyiyi üretmesi ve ekonomik faaliyetlere en etkin şekilde katılabilmesi, bu ideal uyumun yakalanabilmesine bağlıdır.

Temel Ergonomi İlkeleri

Temel ergonomi ilkeleri şunlardır:

-El aletleri sakatlanmaya ve kazaya neden oluyorlarsa değiştirilmeli veya düzeltilmelidir.
-Yapılan iş uzun süreyle ters harekete, uzanmaya ve dönmeye neden olmamalıdır.
-İş tasarımı kaldırma ve taşıma işlemlerini minimize edecek şekilde yapılmalı ve çalışanlar uygun kaldırma yöntemleri konusunda eğitilmelidir.
-Ayakta çalışma oturarak çalışmaya göre daha az yorgunluk getirdiğinden, oturarak çalışma minimize edilmelidir.
-Çalışanların aynı kasları kullanmalarının ve tekdüzeliğin önlemesi için tekrarlanan işleri yapan çalışanlarda rotasyon uygulanmalıdır.
-Gereksiz performans kayıplarının ve vücut zorlamalarının önlenmesi için çalışanlar ve kullandıkları makineler iyi yerleştirilmelidir.

Ergonominin amaçları belirlenirken insan hareketleri, sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı ve kişiselleştirilmiş bir ofis ilke edinilir.

Ofis Düzeni

Ofis düzeni, tüm bu ergonomi çalışmalarının merkezinde bulunur. Belki de bunun temel nedeni, hem ofis düzeninin ergonomik iyileştirmeler için oldukça esnek ve değiştirilebilir olması hem de ofis düzenindeki bu iyileştirme çalışmalarının sonucunun daha çabuk verimliliğe dönüşebilmesinde yatıyor.

Ofis ortamında ısı ; Kış mevsiminde 18 – 22°C arasında, yaz mevsiminde 23 – 26°C arasında tutulmalıdır. Nem Oranı ise %45-%60 civarında olmalıdır.

Ergonomi Çeşitleri

Yunan ergon ( iş ) ve nomos ( yasa ) kelimelerinden türetilen ergonomi işbilimi anlamına gelir ve beşeri faaliyetleri bütün yönleriyle genişleten sistem odaklı bir disiplindir. Ergonomi uzmanlarının bu disiplini kapsamlı bir biçimde anlaması gerekir.

Ergonomi fiziksel, bilişsel, sosyal, organizasyonel, çevresel ve ilgili diğer faktörleri göz önünde bulunduran bütünsel bir yaklaşımdır. Ergonomi uzmanları genellikle belirli ekonomik sektörler veya uygulama alanları üzerinde çalışmalar yapar. Uygulama alanları ayrışık değildir ve sürekli olarak evrim geçirir. Yeniler yaratılır ve eski olanlar yeni bir perspektifle ele alınır.

Belirli insan özelliklerini veya insan etkileşiminin ayırt edici özelliklerini temsil eden daha derin yetkinlikler olduğundan bu disiplinin farklı uzmanlık alanları ve çeşitleri vardır.

Çalışma alanımızdaki eşyalar ile birlikte zamanımızı da ergonomik kullanmalıyız.

Fiziksel Ergonomi

Fiziksel ergonomi fiziksel aktivitelerle alakalı olduğu için insanın anatomik, antropometrik, fizyolojik ve biyomekanik özellikleriyle ilgilenir.

İnsanın, kas ve iskelet sisteminin günlük hayattaki faaliyetler sırasında gösterdiği mekanik özellikleri inceleyen bilim dalı biyomekanik olarak adlandırılır.

İnsan vücudunun boyutları ile ilgilenen özel bir bilim dalına antropometri denir.

Çalışma duruşları, malzeme yönetimi, tekrarlanan hareketler, iş kaynaklı kas-iskelet sistemi hastalıkları, işyeri yerleşimi, güvenlik ve sağlık fiziksel ergonominin ilgilendiği konulardır.

Kavramsal (Bilişsel) Ergonomi

Kavramsal ergonomi insanlar ve sistemin diğer unsurları arasındaki etkileşimleri etkilediği için algı, bellek ve muhakeme gibi zihinsel işlemlerle ilgilenir. Kavramsal ergonomi insan sistemi tasarımıyla alakalı olduğu için zihinsel çalışma yükü, karar verme, nitelikli performans, insan-bilgisayar etkileşimi, güvenilirlik, iş stresi ve eğitim konularıyla ilgilenir.

Organizasyonel (Örgütsel) Ergonomi

Organizasyonel ergonomi örgütsel yapılar, politikalar ve süreçlerde dahil sosyoteknik sistemlerin optimizasyonuyla ilgilenir. İletişim, ekip kaynak yönetimi, iş tasarımı, çalışma saatlerinin tasarlanması, ekip çalışması, katılımcı tasarım, topluluk ergonomisi, işbirlikçi çalışma, yeni iş paradigmaları, sanal örgütlenmeler, tele iş ve kalite yönetimi organizasyonel ergonominin ilgilendiği konulardır.

Ergonominin Amaçları

Ergonomi konusu gereği, insanın işinde daha verimli olabilmesi için;

• İşinde sağlık ve güvenlik içinde çalışması,
• İşin, insanın antropometrik ölçülerine, beden gücüne ve kişisel özelliklerine uygun olarak tasarlanması,
• Her türlü alet, makine ve donanımın insan yetenekleriyle uyumlu bir şekilde tasarlanması,
• Psikososyal açıdan olumlu bir iş ortamın yaratılması ve
• Çalışma hayatının insana önem vermesi gibi işlevleri yerine getirir.
Sözü edilen bu işlevlerin yerine getirilebilmesi için ergonomi; insanın fizyolojik ve biyolojik özelliklerini, insan ve makine sistemlerini, enerji gereksinimini, enerjinin çalışma ile ilişkisini, beslenme ve bunun çalışma ile ilişkisini, yorulmayı ve diğer çalışma koşullarını inceler. Ergonomi; gürültü, renk ve ışık etüdü yapar, çalışma ve dinlenme sürelerinin belirlenmesinde katkıda bulunur. Bu işlevler dikkate alındığında, ergonominin amaçlarını aşağıdaki şekilde özetlemek mümkün olmaktadır: