Telif hakkı; kişi veya kişilerin kendi fikir ve emekleriyle meydana getirdikleri bilgi, yazı, düşünce, sanat eseri ve ürünlerin kullanılması ve kopyalanması ile ilgili tüm hakların yasalarla sahibine verilmesidir.
Bir telif hakkının sahibine verilmesi için her hangi bir tescile gerek yoktur. Fikir sahibi fikrini hayata geçirdiği anda telif hakkı doğmuş olur.
Ancak fikir sahibi isterse bulunduğu ülkenin tescil birimine (Ülkemizde Noter ya da T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı) giderek ürettiği eseri belirli bir süreliğine kendi adına kayıt veya tescil ettirebilir. Ülkemizde tescil süresi 70 yıldır. Bu süre eserin türüne ve kişi veya grup tarafından üretilmesine göre farklılık gösterebilir.
Telif hakkı simgesi çember içerisinde bir “C” harfidir ve İngilizce “copyright” kelimesinden gelir. Telif hakkı simgesi ( © ) üzerinde bulunduğu eser veya ürünün telif hakları ile korunduğunu belirtir .Bu simge ürün üzerinde kullanılsın ya da kullanılmasın; orijinal her fikir ve ürün, doğuştan telif haklarına sahiptir.
Telif Haklarının Amaçları
Fikirlerin ifade etme biçimini koruma altına alan telif haklarının kişisel ve toplumsal olmak üzere iki amacı vardır.
Kişisel amaç, yaratıcı eser sahiplerini telif hakları aracılığıyla ödüllendirmek ve daha fazla eser yaratmaya teşvik etmektir. Toplumsal amaç ise özgün ve yaratıcı eserleri belirli bir süre geçtikten sonra toplumdaki herkesin yararlanmasına sunmaktır.
Telif Hakkı İhlali
Bir sanatçının bestesini, bir yönetmenin klip ya da filmini, bir şairin şiirini veya bir firmanın ürettiği yazılımı bu kişilerin izni olmadan ne kullanabilir ne kopyalayabilir ne de paylaşabilirsiniz. Bu eserler, sahibinin müsade ettiği, yasal dağıtımını yapan firma ya da internet sitelerinden ücreti ödenerek kullanılmalıdır. Aksi halde telif hakkı ihlali gerçekleşmiş, yani suç işlenmiş olur.
Barkod Nedir?
Başkalarına ait fikir ile üretilen eserleri çoğaltmak, satmak yasaktır. Orjinal ürünlerin üzerinde barkod adı verilen koruma araçları bulunur. Barkod; her türlü ticaret malına konulabilen, o malla ilgili stok, fiyat, üretim sahibi gibi bilgileri içeren, değişen genişlikte çubuklar biçiminde, elektronik tarayıcıyla okunabilen simgelere denir. Ürün Takip Sistemlerine elinizdeki ürünün barkod numarasını girdiğinizde o ürün hakkındaki bilgilere ulaşabilirsiniz.
Korsan Ürün Nedir?
Barkodu olmayan ürünleri satın aldığınızda bu durumun ürünü üreten kişiye hiç bir maddi dönüşü yoktur. Çünkü o ürün sahtedir yani korsan üründür. Mesela kopyalanarak satılan kitapların yazara ve yayıncısına her hangi bir maddi katkısı yoktur.
Daha önce korsan ürünleri farkında olmadan kullanmış olabilirsiniz. Özellikle film, kitap ve müzik albümleri gibi sanat eserlerini kopyalamak kolaydır. Bu tür ürünlerin bandrolsüz olanlarını kullanma korsan ürün kullanmak demektir ve suçtur.
Korsan ürün kullanmak; yazar, yayın evi, sanatçı gibi fikir üreten kişilerde ürün ortaya koyma isteğini azaltır, yeni ürünlerin ortaya çıkarılmasını engeller. Sanatı ve sanatçıyı olumsuz etkiler.
Korsan Ürün Kullanmanın Cezası
Şarkı, yazılım, oyun, film ve kitap gibi birçok eser yayınlandığı ilk saatlerde bu eserlerden fayda sağlamak isteyen kişiler tarafından internet üzerinden paylaşılmakta ve birçok kullanıcı hiç farkında olmadan bu suça ortak olmaktadır. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre hem internet üzerinden paylaşanlar hem de kullananlar hakkında 2-4 yıl hapis, 50-100 bin lira ağır para cezası istenebilmektedir.
Eser ve Eser Sahipleri
Eser Nedir?
Sahibinin özelliklerini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan fikir ve sanat ürünleri eserdir.
Kanunumuza göre bir fikir ve sanat ürününün eser olarak kabul edilip koruma altına alınabilmesi için;
- Fikri bir çabanın ürünü olması,
- Sahibinin hususiyetini taşıması,
- Şekillenmiş olması,
- Kanunda sayılan eser türlerinden birine girmesi, gerekmektedir.
Eser Çeşitleri
- İlim ve edebiyat eserleri
- Musiki eserleri
- Güzel sanat eserleri
- Sinema eserleri
- İşlenme ve Derlemeler
Eser Sahibi Kimdir?
Kanunumuza göre; bir eserin sahibi onu meydana getiren kişidir. Bir eserin birden fazla sahibi olabilir. Bir işlemenin veya derlemenin sahibi, asıl eser sahibinin hakları saklı kalmak kaydıyla onu işleyendir.
Sinema eserlerinde; yönetmen, özgün müzik bestecisi, senaryo yazarı eserin birlikte sahibidir. Ayrıca çizgi filmlerde animatör de eser sahipleri arasında sayılmıştır.
Telif Hakkı İhlali Yapmadan Eseri Nasıl Kullanırız?
Bir eserin telif hakkının olması o eserin kullanılamaz olduğu anlamını taşımaz. Bu eseri kullanmak için yapılması gerekenler vardır.
Eserleri Doğru Kullanmak
-Eserin kime ait olduğuna bakılmalı.
-Eseri sahibinin izin verdiği şekilde kullanılmalı.
-Eseri kullanmak için en azından e-posta ile eserin
sahibine ulaşılıp izin alınmalı.
-Eser kullanıldığında sahibine atıf yapılmalı.
-Eğer gerekli ise eserin kullanım bedeli ödenmeli.
Atıf Yapmak
Atıf yapmak, bir eseri ya da eserin bir bölümünü kullanırken eser sahibini ve eserin yer aldığı ortamı bildirmektir. Örneğin; kullandığımız eser bir dergi makalesi ise yazarın adı, makalenin başlığı ve makalenin yer aldığı derginin adının ve sayısının belirtilmesi gerekir.
Aynı şekilde instagram, youtube gibi sosyal mecralarda da kullandığınız video veya fotoğrafın asıl sahibini belirtmeniz atıf yapmanız anlamı taşır.
Atıf yapmanın tersi ise İntihal olarak adlandırılır. İntihal; bir başkasına ait fikri, düşünceyi ya da kavramı sahibine atıfta bulunmadan kullanmaya yani akademik hırsızlığa verilen isimdir.
Açık Erişim
Ücretsiz ve açık erişim herkesin her yerde ve her zaman bilgiye erişmesini mümkün kılar. Kullanıcılar materyaller üzerinde değişiklik yapabilir ya da farklı materyalleri birleştirerek kullanabilirler.
Adil Kullanım
Eserin izin alınmadan kullanılabileceği durumları adil kullanım belirler.
-Eserin belirli bir bölümünü kullanmak,
-Eseri eğitim amaçlı kullanmak,
-Eseri ticari amaç dışında kullanmak adil kullanım kapsamında olabilir.
Yaratıcı Birliktelik (Creative Commons)
Eserlerin sahiplerinin izin verdiği şekilde kullanılabilecek bir lisans türüdür. Yaratıcı birliktelik sembolünün (CC) olduğu eserler telif hakları çerçevesinde kopyalanabilir, dağıtılabilir, düzenlenebilir ve birleştirilebilir.
Yaratıcı Birliktelikte Kullanılan Fikri Mülkiyet Sembolleri
Telif hakkı ihlali yapmamak için bir ürün ya da esrin üzerinde bulunan bazı sembollere bakmamızda fayda var. Aşağıdaki infografikte telif hakkı ve fikri mülkiyet ile ilgili sembolleri ve ne anlama geldiklerini inceleyebilirsiniz.
® ve ™ sembollerini de bazı ürünlerin üzerinde görebilirsiniz. Yukarıda verilen sembollerle karıştırılmaması adına;
® işaretinin açılımı “Register” olarak okunmakta ve “Tescillidir” anlamında mal ve hizmetlerde marka yanında kullanılmaktadır.
™ işaretinin açılımı “Trade Mark” kelimesinin baş harfleridir ve “Ticari Marka” anlamına gelmektedir. Ancak bu şekilde kullanım markanın tescilli olduğu anlamına gelmemektedir.
Yaratıcı Birliktelik (Creative Commons) Lisans Türleri
Yazılımlarda Telif Hakkı
Yazılımların telif hakkı konusu, ülkelerin kanunlarına göre değişiklik gösterebilmektedir. ABD, Japonya ve Kanada gibi bazı ülkelerde bilgisayar yazılımları bir buluş gibi patent ile korunurken Türkiye’de yazılımlar, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) hükümlerince “eser” olarak kabul edilip korunmaktadır.
Ayrıca hem Avrupa ve Türkiye’de, belirli şartlar altında, sadece fikir değil donanımsal, tasarımsal ve algoritmik yönü olan yazılımların patentle de korunması mümkündür. Burada korunanın; yazılımın yaptığı iş veya fikri değil, kendine has ve buluş özelliğindeki yapış şekli olduğuna dikkat çekmek gerekmektedir.
Kullanım haklarına göre yazılım çeşitlerini Yazılım Nedir, Çeşitleri Nelerdir? isimli yazımızdan inceleyebilirsiniz.
Güzel anlatım olmuş. Emeğinize sağlık